Përqendrimi i Medias

Përqendrimi i medias

Komisioni Evropian ka theksuar vazhdimisht përqendrimin e lartë të audiencës dhe pronësisë së medias në Shqipëri në raportet e tij vjetore të vendit, si një çështje shqetësuese në lidhje me lirinë e medias, pasi ajo mbyt pluralitetin e zërave të nevojshëm për një popullatë të informuar. Të dhënat e reja të mbledhura dhe të analizuara nga ekipi i MOM Albania tregojnë se është bërë pak ose aspak përparim në pesë vitet e fundit (2018-2023). Ndërsa në përgjithësi ka mungesë të të dhënave të besueshme të audiencës për shumicën e tregjeve, mbetet e qartë se të ardhurat dhe kontrolli janë të përqendruara në duart e disa grupeve familjare, të cilat dominojnë tregun mediatik, si në televizion ashtu edhe në median e shkruar.

Mungesë të dhënash mbi audiencën

Në tregun mediatik shqiptar është aktive vetëm një agjenci kërkimore që ofron të dhëna mbi audiencën, Idra Media. Konkurrentët e mëparshëm, Abacus dhe Telemetrix, ndaluan operimet vitet e fundit për shkak të mungesës së kërkesës në treg. Idra Media ofron të dhëna vetëm për televizionin. Të dhënat e tyre për audiencën televizive janë të disponueshme për zonat kryesore urbane të vendit, duke përfshirë kryeqytetin Tiranën dhe qytetet e Durrësit, Korçës, Fierit, Shkodrës dhe Elbasanit.

Të dhënat nga Idra Media të vlerësuara nga ekipi i MOM Albania tregojnë se tregu i televizionit pa pagesë ka një rrezik të lartë përqendrimi të audiencës me katër pronarë kryesorë (familja Frangaj, familja Hoxha, familja Hysenbelliu, Carlo Bollino) që arrijnë një audiencë prej 86.94%, në vitin deri më 8 maj 2023. Pjesa e audiencës së këtyre katër pronarëve më të mëdhenj në tregun e transmetimit pa pagesë në Shqipëri është rritur që nga vlerësimi i mëparshëm i MOM pesë vjet më parë. Në vitin 2018, të dhënat e dy agjencive kërkimore që tashmë nuk funksionojnë më - Abacus dhe Telemetrix - treguan se katër pronarët kryesorë kishin midis 48.93% dhe 58.6% të audiencës televizive pa pagesë. Përqendrimi te katër pronarët kryesorë është gati dy herë më i madh në vitin 2023, sipas shifrave nga Idra Media.

Ndryshe nga viti 2018, nuk kishte të dhëna të disponueshme për lexuesit e shtypit apo audiencën e radios, ndërsa të dhënat për lexuesit e mediave online mungojnë sërish. Duke qenë se vërtetësia e të dhënave të audiencës për tregun televiziv është e kontestuar dhe të dhënat për të gjitha tregjet e tjera mungojnë, rreziku për përqendrimin e audiencës vlerësohet i lartë.

Përqendrimi i lartë i kontrollit horizontal

Ndërsa përqendrimi i audiencës shikon shtrirjen e medias, përqendrimi i tregut pasqyron të ardhurat e kompanive kryesore. Analiza e zotërimeve të tregut për televizionet dhe shtypin ofron më shumë dëshmi të përqendrimit. Sipas llogaritjeve të MOM bazuar në raportet financiare të vitit 2022, katër pronarët më të mëdhenj të stacioneve televizive pa pagesë kanë një pjesë të përbashkët të tregut prej 72.47%, e cila konsiderohet e lartë. Nëse përfshihen të ardhurat nga tregu me pagesë - rrjetet televizive digjitale DigitAlb, ADTN dhe Tring - plus transmetuesi publik RTSH, ndikimi i katër pronarëve kryesorë rritet në 84%. Megjithëse përqendrimi aktual i tregut në televizion vlerësohet si me rrezik të lartë, ai është më i vogël se pesë vjet më parë (2018), kur 4 pronarët kryesorë të televizioneve pa pagesë kishin një pjesë të përbashkët të tregut prej 89.6% (krahasuar me 72.47% që është sot), ndërsa duke përfshirë televizionin digjital dhe transmetuesin publik kjo shifër arrinte në 94%.

Katër pronarët më të mëdhenj për sa i përket zotërimit të tregut në tregun komercial të transmetimeve pa pagesë janë: familja Frangaj me Klan Media, familja Hoxha me Top Media, Familja Dulaku me Media Vizion dhe Vëllezërit Ulaj me G2 Media. Dy pronarët kryesorë vetëm në këtë segment - familja Frangaj dhe Familja Hoxha - kanë një zotërim të përbashkët të tregut prej 58.27%. Në totalin e tregut televiziv, përfshirë distributorët digjitalë dhe transmetuesin publik, familja Hoxha kontrollon 36.12% të tregut.

Madhësia e përgjithshme e tregut të shtypit është zvogëluar që nga raporti i fundit në 2018. Në vitin 2023, MOM vlerësoi vetëm tetë gazeta të shtypura, shtatë gazeta ditore dhe një revistë javore biznesi. Tregu i shtypit në Shqipëri është i vogël, me xhiro vjetore të të gjitha gazetave në 328 milionë lekë (2.9 milionë USD) me një pronar të madh që drejton dy gazeta dhe pronarët e mbetur që kanë të ardhura mjaft modeste. Lideri i tregut, Irfan Hysenbelliu, kontrollon i vetëm gati gjysmën e tregut me 48.55% të tij. Të katër pronarët kryesorë kanë një zotërim të përbashkët të tregut prej 93.85%.

Ekipi i MOM nuk mundi të llogariste zotërimin e tregut të katër mediave kryesore në radio dhe në internet, për shkak të mungesës së të të dhënave financiare.

Përqendrimi i lartë i të ardhurave dhe audiencave në tregun mediatik vjen për faktin se ligji shqiptar rregullon vetëm tregun mediatik audioviziv. Për më tepër, ky ligj nuk përcakton monopolizimin dhe përqendrimin e medias.

Të vetmet koncepte që prezanton ligji janë ato të kufizimit të aksioneve të pronarit dhe të drejtave të votës në lidhje me një kompani të dytë mediatike. Për sa i përket mediave audiovizive, vendosen kufizime në përqindjen e totalit të kapitalit (20%) në një shoqëri të dytë me licencë kombëtare, ndërsa për transmetimet analoge audio, kapitali i lejuar është deri në 10% për pjesëmarrjen në një shoqëri të tretë me licencë kombëtare. Ligji për mediat audiovizive parashikon gjithashtu një kufizim me karakter tregtar, i cili ka të bëjë me moslejimin e zotërimit të më shumë se 30% të tregut të reklamave nga një shoqëri me licencë kombëtare transmetimi audio ose audiovizive. Megjithatë, kjo nuk zbatohet lehtësisht në praktikë, pasi ligji nuk përcakton se si të matet zotërimi i reklamave - me vlerën e reklamave apo kohën e transmetimit të reklamave. 

Përqendrimi i lartë i ndërsektorial së medias

Në ligjet shqiptare nuk ka dispozita për të parandaluar një shkallë të lartë të ndërsektorial ndërmjet degëve të ndryshme të medias. Si rezultat, pronësia në sektorë të ndryshëm – televizion, shtyp, online dhe radio – në Shqipëri vlerësohet gjithashtu si me rrezik të lartë. MOM llogariti përqendrimin e ndërpronësisë duke përdorur të dhënat e mbledhura nga pasqyrat financiare të shkarkuara nga Qendra Kombëtare e Biznesit për 8 kompanitë/grupet kryesore me të ardhurat më të larta në të gjithë sektorët e medias (televizion, radio, gazeta dhe ofruesit e përmbajtjes së internetit) dhe u llogarit raporti ndërmjet tetë të ardhurave kryesore dhe të të gjithë tregut të të ardhurave në sektorët e medias. Të dhënat tregojnë se 8 kompanitë/pronarët kryesorë të mediave kanë një përqendrim ndërpronësie prej 87.13% të tregut. Shtëpia mediatike më e madhe për sa i përket të ardhurave është transmetuesi publik me 25.21 % të tregut, i cili financohet nëpërmjet një tarife të paguar përmes faturave të energjisë elektrike - ngjashëm me tarifën e aplikuar nga BBC në Mbretërinë e Bashkuar - dhe buxhetit të shtetit. Ai ka asete në radio dhe televizion dhe në internet. Transmetuesi publik pasohet nga familja Frangaj që zotëron Grupin Klan, i cili kontrollon transmetuesin privat kombëtar TV Klan, kanalet televizive rajonale Klan Plus dhe Klan News dhe Radio Klan, grupi Top Media në pronësi të familjes Hoxha, Media Vizion në pronësi të familjes Dulaku, vëllezërit Ulaj pronarë të G2 Media dhe familja Hysenbelliu me asete në tregjet e transmetimit, shtypit, radios dhe atë online.

  • Project by
    BIRN ALBANIA
  •  
    Global Media Registry
  •  
    Funded by European Union