Kush e kontrollon median në Shqipëri?

Në peizazhin e stërmbushur të medias shqiptare, që përfshin platformat e transmetimit, të shtypit, radios dhe ato digjitale, narrativa mbizotëruese është ajo e pavarësisë dhe e përkushtimit ndaj standardeve më të larta gazetareske. Mediat deklarojnë me krenari përkushtimin e tyre për të dhënë lajme të vërteta, të ekuilibruara dhe me fakte të kontrolluara, duke i shërbyer gjoja interesit publik. Megjithatë, realiteti shpesh ndryshon nga ky vetë-portretizim i idealizuar.

Në praktikë, shumë lajme kanë një njëanshmëri të dukshme politike, me fakte të shtrembëruara për t'u lidhur me interesat politike dhe ekonomike të pronarëve të mediave, liderëve politikë dhe subjekteve të tjera me ndikim. Ky ndikim i panevojshëm i transformon gazetarët në kanale për propagandë politike të sponsorizuar nga shteti, duke gërryer kështu autenticitetin dhe paanshmërinë e përcjelljes së lajmeve.

Në sipërfaqe, pronësia e medias në Shqipëri tregon një fasadë diversiteti, me një përzierje të dukshme biznesmenësh dhe gazetarësh në krye. Megjithatë, një inspektim më i afërt i lojtarëve kryesorë, ata me audiencën më të lartë dhe dominimin e të ardhurave, zbulon një përqendrim të pushtetit brenda disa konglomerateve familjare. Këto subjekte, duke shtrirë interesa tregtare në sektorë të tillë si ndërtimi, pasuritë e paluajtshme, teknologjia e informacionit, lotaritë, arsimi, tregtia e naftës, hoteleria etj., kanë ndikim të konsiderueshëm në linjat editoriale të mediave.

Për më tepër, këto konglomerate shpesh operojnë në sektorë që i nënshtrohen fuqive rregullatore të qeverisë, të cilat më pas shfrytëzohen për të formuar qëndrimin editorial të mediave që ata kanë pronësi. Si pasojë, ekziston një klimë ndikimi, e cila i shtyn gazetarët drejt vetëcensurës dhe i shndërron organet e medias në mjete për shpërndarjen e propagandës.

Hulumtimi i ekipit të MOM Albania nxjerr në pah shtrirjen e ndikimit politik, duke zbuluar se pothuajse e gjithë pjesa e audiencës në mediat transmetuese (98.1%) kontrollohet nga pronarë me përkatësi politike specifike. Ky ndikim shtrihet përtej mediave komerciale, duke përfshirë organin rregullator të mediave audiovizive dhe transmetuesin publik, ku figurat kryesore shpesh lidhen me partinë politike në pushtet.

Qeveria e Shqipërisë përdor një strategji të shumanshme shpërblimesh dhe ndëshkimesh për të formësuar mbulimin mediatik. Ndërsa disa media të njohura marrin subvencione dhe koncesione, ata që kritikojnë partinë në pushtet përballen me gjoba, inspektime dhe masa të tjera ndëshkuese. Subvencionet dhe kontratat qeveritare nuk kufizohen vetëm në media, por shtrihen edhe në bizneset jomediatike të pronarëve, duke ndërthurur më tej interesat ekonomike me vendimet editoriale.

Një shembull i qartë është familja Hoxha, pronare e “Top Media”, e cila merr financime nga bashkia e Tiranës dhe Ministria e Turizmit për programet televizive nëpërmjet Fondacionit Mediatik Dritan Hoxha. Në mënyrë të ngjashme, familja Dulaku siguron subvencione nga qeveria si “investitor strategjik” për projektet e zhvillimit të pasurive të paluajtshme, ndërsa vëllezërit Ulaj përfitojnë nga koncesionet fitimprurëse në sektorët e energjisë dhe ndërtimit të autostradave.

Ndërkohë, mediat kritike ndaj partisë në pushtet shpesh përballen me sulme, duke filluar nga ndëshkimet financiare deri te prishjet që synojnë pronat e tyre. Për shembull, në mars 2023, News 24 dhe RTV Ora, të dyja media kritike ndaj qeverisë, u goditën me gjoba të konsiderueshme nga autoritetet tatimore.

Qeverisja jo vetëm që ushtron ndikim mbi pronarët në fushën e medias, por gjithashtu ka ndikim të rëndësishëm në krijimin e përmbajtjes së lajmeve. Një makineri e sofistikuar propagandistike, e financuar nga burimet publike, gjeneron përmbajtje të para-përgatitur që shpërndahet më pas nëpër stacione televizive dhe media online. Në një lëvizje për të konsoliduar kontrollin, në shtator 2021 qeveria krijoi Agjencinë për Media dhe Informim, duke centralizuar mbikëqyrjen e të gjitha zyrave qeveritare të shtypit. Agjencia është krahasuar nga Instituti Ndërkombëtar i Shtypit me një ministri propagande.

Në analizën e fundit të kryer nga Qendra Medialook në tetor 2023, një mbikëqyrës mediatik me qendër në Tiranë, gjatë gjysmës së dekadës së fundit është zbuluar një rritje alarmante në shpërndarjen e propagandës së qeverisë përmes organeve mediatike. Gjetjet e studimit hedhin dritë mbi një prirje shqetësuese ku një segment i konsiderueshëm i medias online po përforcon narrativa që në thelb pasqyrojnë deklaratat zyrtare të kryetarit me ndikim të Bashkisë së Tiranës.

Brenda fushëveprimit të studimit që përfshin 46 media, del një zbulim i dukshëm: 10 media perceptohen si shumë të prirura drejt një qëndrimi pro-qeveritar, lajme që shfaqën një shkallë të jashtëzakonshme përputhshmërie me njoftimet për shtyp të ardhura nga Bashkia e Tiranës. Shkalla befasuese e ngjashmërisë, 93-99.5%, nënvizon një përafrim shqetësues midis narrativës mediatike dhe komunikimit zyrtar, duke ngritur pikëpyetje kritike për pavarësinë e gazetarisë dhe vërtetësinë e shpërndarjes së lajmeve në këtë peizazh.

Ndikimi i Partisë Socialiste në pushtet shtrihet përtej mediave tradicionale në platformat e mediave sociale, ku Kryeministri ka kanalin e tij multimedial në Facebook, të quajtur ERTV, që do të thotë Edi Rama TV, e vetmja media që lejohet të transmetojë nga eventet e qeverisë.

Një aplikacion komunitar i krijuar nga Partia Socialiste në pushtet, i quajtur akt1visti, përdoret për të amplifikuar postimet në mediat sociale nga zyrtarë qeveritarë, duke i bërë presion administratës publike që të merret me përmbajtje propagandistike në platformat e mediave sociale. Aplikacioni u jep pikë përdoruesve të regjistruar sa herë që ata shpërndajnë, pëlqejnë ose komentojnë një pjesë të listuar të propagandës së Partisë Socialiste/qeveritare në mediat sociale. Pikët grumbullohen për të dhënë një vlerësim specifik për çdo përdorues. Ky rezultat i lejon menaxhuesit e aplikacioneve të monitorojnë aktivitetin e përdoruesve, shumë prej të cilëve janë punonjës publikë.

Në këtë rrjet të ndërlikuar përqendrimi të pronësisë së medias, lidhjesh politike dhe ndikimi të qeverisë, Shqipëria përballet me një betejë të vështirë për ruajtjen e integritetit gazetaresk mes një ndërthurjeje komplekse interesash.